Prosta bryła, duże okna – het Nieuwe Bouwen, czyli holenderska architektura modernistyczna

Przykładem tego, jak religia kształtowała umysły Holendrów, jest typowy holenderski dom, zarówno szeregowiec, kamienica, jak i ten wolnostojący, jednorodzinny. Proste bryły, skromne elewacje i fasady. Nawet jeśli spojrzymy na ozdobny szczyt bogatej amsterdamskiej kamienicy, to i tak wypada on skromnie w porównaniu z tym, co wznoszono w tych samych czasach w innych częściach Europy. To wszystko, wraz z dużymi oknami, bez zasłon, przez które zajrzeć można do wnętrza budynku, dało podwaliny do powstania nowoczesnego stylu w architekturze, holenderskiej odmiany modernizmu.

Nazwę „het Nieuwe Bouwen” można przetłumaczyć jako „nowe budownictwo”. Mianem tym określa się wszystko to, co działo się w architekturze holenderskiej w latach od 1915 do około 1960 roku.

Rewolucja przemysłowa oraz pierwsza wojna światowa sprawiły, że coraz więcej ludzi przenosiło się ze wsi do miast, w których brakowało mieszkań, a warunki życia nieustannie się pogarszały. Architekci chcieli więc tworzyć budownictwo odpowiadające zapotrzebowaniom, spełniające najważniejsze funkcje i możliwie jak najbardziej podnoszące poziom życia przeciętnego mieszkańca.

Funkcjonalność oraz prostota stały się więc głównymi hasłami przyświecającymi architektom modernizmu. Prekursorem het Nieuwe Bouwen był holenderski architekt, Hendrik Petrus Berlage, który już pod koniec XIX wieku zaczął wznosić budynki funkcjonalistyczne. Co prawda wciąż posiadały one elementy historycznych dekoracji, jednak to właśnie jego projekty stały się inspiracją dla kolejnego pokolenia, działającego w pierwszej połowie następnego stulecia.

Budynki wznoszone w myśl modernizmu mogą się między sobą różnić w zależności od ich twórcy, jednak wszystkie posiadają pewne wspólne, charakterystyczne elementy, takie jak:

– przejrzystość – duże okna, przez które wpada naturalne światło, umieszczane często na przestrzał;
– przestrzenność – zminimalizowanie ewentualnych przeszkód, które mogłyby zakłócić wpadające do budynku światło dzienne;
– funkcjonalność – nie tylko w rozplanowaniu budynku, ale także wykorzystaniu odpowiednich materiałów i konstrukcji;
– kolorystyka – stonowane barwy, brak lub ograniczenie elementów dekoracyjnych;
– praktyczny podział – najważniejszy dla het Nieuwe Bouwen wyraźny podział przestrzeni na obszary poświęcone konkretnym zadaniom: pracy, życiu, ruchowi i rekreacji.

Według tych wytycznych wybudowane zostało na przykład osiedla Bijlmermeer oraz Westelijke Tuinsteden w Amsterdamie.

Het Nieuwe Bouwen miało na początku XX wieku dwa główne prądy, amsterdamski i rotterdamski. Mimo wielu wspólnych cech posiadały one pewne znaczące różnice. Oba style wykształciły się w zgodzie z panującymi w tamtych czasach nowoczesnymi kierunkami artystycznymi.

Architekci w Amsterdamie poszli w kierunku ekspresjonistycznym, stawiając na miękkie linie i pionowe oraz poziome kierunki mające podkreślać idee nowoczesności – ruch, dynamikę i prędkość.

Rotterdam wybrał prostotę kubizmu, architekturę opierającą się na bryle i geometrii, gdzie funkcjonalne wnętrze budynku odzwierciedlone jest także w jego zewnętrznej formie. W tym samym czasie w mieście utworzona została grupa de Stijl (Styl). Nadała ona sztuce nowy kierunek zwany neoplastycyzmem, który w kolejnych latach, pod przewodnictwem dwóch głównych artystów, Theo Doesburga i Pieta Mondriana, wpływał na modernistyczny styl międzynarodowy oraz na niemiecki Bauhaus.

Poniżej kilka przykładów najbardziej charakterystycznych dla holenderskiego modernizmu budynków: